جغرافیای ایران

جغرافیای ایران

کشور ایران با مساحت 1,648,195 کیلومتر مربع شانزدهمین کشور جهان از نظر مساحت و با جمعیت 58,000,000 نفر پنجاهمین کشور جهان از لحاظ جمعیت می باشد . همسایگان ایران عبارتند از : اتحاد شوروی سابق در شمال , افغانستان و پاکستان در شرق و ترکیه و عراق در غرب . بیش از نیمی از مساحت ایران را کوهها و ارتفاعات , حدودیک چهارم را صحراها و یک چهارم باقی مانده را اراضی قابل کشت تشکیل می دهند .

آب و هوا

از لحاظ آب و هوا کشور ایران را می توان به هفت منظقه تقسیم کرد :

1 – منطقه کرانه های دریای خزر دارای آب و هوای گرم مربوط می باشد . این قسمت شامل گیلان , مازندران و گرگان می باشد . میزان بارندگی سالانه در این ناحیه بیش از 1500 میلیمتر است . درجه متوسط حرارت در انزلی 4/25 و در گرگان 8/25 است . حداکثر درجه حرارت د رتابستان به 40 می رسد .

2 – منطقه استپ کوهی و جنگل کوهی گرمسیری مغرب ایران که شامل لرستان و آذربایجان است . میزان بارندگی در این نواحی سالیانه از 200 تا 500 میلیمتر می باشد . حداکثر بارندگی در زمستان و بهار است . گرمای ماههای وسط تابستان به 25 درجه می رسد و سرمای زمستان زیر صفر می باشد . آب و هوای آذرباجان خشک تر از لرستان است و میزان بارندگی سالانه د رحدود 300 میلیمتر است و از این جهت باید آن را جزو استپ های خشک کوهی دانست . زمستان در آذربایان سردتر است .

3 – منطقه نیمه کویری کوهی شمال و شمال شرقی که شامل رشته جبال شمالی و شرقی و کوههائیست که دشت کویر را از 32 تا 38 درجه عرض شمالی فرا گرفته است . آب و هوای این نواحی کاملا بری بوده و اختلاف درجه حرارت روز و شب و تابسان زمستان بسیار زیاد می باشد . حداکثر درجه حرارت به 42 و 43 درجه می رسد , ولی شبها قابل تحمل است . مقدار بارندگی خیلی کم بوده و 200 تا 300 میلیمتر در سال می باشد .

4 – منطقه خشک گرمسیری جنوب ایران شامل نواحی کوهستانی است که دشت کویر را از سمت جنوب محدود می سازد . حرارت متوسط سالیانه این نواحی 17 درجه ( کرمان ) می باشد و بارندگی سالیانه نزدیک 100 میلیمتر است . حداکثر بارندگی در زمستان و بهار می باشد . زمستان در این نواحی کوتاه و ملایم است , درجه حرارت متوسط در دیماه بالاتر از صفر و در یزد 2 تا 3 و در کرمان 4 تا 5 درجه می باشد . تابستان در این ناحی بسیار گرم و حداکثر حرارت تا 45 و 47 درجه می رسد . در بیابانها طوفانهای سخت شنی می وزد و هنگام طوفان شن خورشید به رنگ مس در می آید .

5 – منطقه گرمسیری دشت ها که شامل کویر , دشت لوت , هامونهای سیستان و فرورفتگی های گاوخانه و شوراب می باشد . اختلاف درجه حرارت روز و شب شدید و رطوبت هوا و مقدار بارندگی بسیار کم است ( سالیانه کمتر از 100 میلمتر می باشد ) . بادهای داغ و خشک و سوزان بعضی از قسمت های این نواحی طاقت فرساست .

6 – منطقه گرمسیری خشک دشت گرگان و اترک مابین رودخانه های قراسو و اترک قرار دارد . زمستان این ناحیه نسبتا ملایم و حداقل حرارت 10 درجه است . حداکثر درجه حرارت در تابستان تا 43 درجه در سایه می رسد .

7 – منطقه بیابانی گرمسیر کرانه های خلیج فارس و دریای عمان . از مشخصات این نواحی بی ترتیبی درجه حرارت و بارندگی می باشد . در این نواحی سال به دو فصل تابستان ( فصل خشکی ) و زمستان ( فصل بارندگی ) تقسیم می شود . حداکثر حرارت به 45 تا 50 درجه می رسد . و در زمستان درجه حرارت به ندرت از ده کمتر میباشد . حداکثر بارندگی در حوالی بوشهر در حدود 270 میلیمتر در سالمی باشد .

کوه‌های ایران

بطور‌کلی ارتفاعات ایران را می توان به ۴ دسته زیر تقسیم کرد :

۱_ رشته کوههای شمالی : این رشته شامل کوه‌های شمالی آذربایجان ، مازندران ، گیلان و خراسان می گردد . مهم ترین این کوه‌ها عبارتند از : آرارات ، علمدار ، سهند ، سبلان ، کوه‌های طالش ، کوههای قافلان کوه ، رشته کوه های البرز در استان تهران ، کوه های آلاداغ ، بینالود ، هزار مسجد و قراداغ در خراسان . بلندترین نقطه این کوه ها قله دماوند با ۵۶۷۱ متر ارتفاع داست که بلندترین نقطه ایران نیز میباشد .

۲_ رشته کوه های غربی : مهم ترین کوه های این رشته عبارتند از : ساری داش، چهل چشمه ، پنجه علی ، الوند ، کوه های بختیاری ، پیشکو و پشتکوه ، اشترانکوه و زرد کوه . بلندترین نقطه این رشته زرد کوه با ۴۵۴۷ متر ارتفاع است .

۳_ رشته کوه های جنوبی : مهم ترین این کوه ها عبارتند از : کرکس ، شیرکوه ، کوه بنان ، جبال بارز ، هزار ، برمان و تفتان . بلندترین‌ نقطه این کوه ها کوه هزار با ۴۴۶۵ متر می باشد .

رودهای ایران

ایران سرزمین کم آبی است که رودهای بزرگ و قابل توجهی در آن جریان ندارند تا بتوان آنها را با رودهای بزرگ‌دنیا مقایسه کرد . رودهای ایران را از لحلظ موجودیت میتوان به سه دسته تقسیم کرد :

اول ، رودهای موسمی که بیشتر هنگام باریدن باران بطور ناگهانی بوجود می آیند و اغلب سیل ایجاد نموده و باعث خرابی جاده ها و قراء و قصبات می شوند و اینگونه رودها به رودهای موسمی یا فصلی شهرت دارند .

دوم ، رودهایی که از ذوب برف و یخ کوهستانها به وجود می آیند و بیشتر منشاء کوهستانی دارند .

سوم ، رودهایی که از چشمه سارهای مختلف سرچشمه می گیرند ، ولی این رودها دارای هر سرچشمه ای که باشند در ایران به چهار حوضه آبریز میریزند :

۱_ حوضه آبریز دریای مازندران : حوضه آبریز دریای مازندران سراسر آذربایجان شمالی و شرقی و سراسر سواحل جنوبی دریای مازندران را تا نیمه غربی خراسان شمالی فرا گرفته است . رودهای متعددی در این حوضه جریان دارد که از مشهورترین آنها رودهای ارس، سفید رود ، هزار ، تالار ، دیکا ، گرگان و اترک را می توان نام برد .‌

رود ارس که از ترکیه سرچشمه می گیرد ، منطقه شمالی این ح‌ضه و رود اترک که از کوه های خراسان جاری می گردد منطقه شرقی این حوضه آبریز را تشکیل میدهد و مجرای اپلی مرز سیاسی شمالی ایران و شوروی سابق و شاخه هایی ازد دومی مرزهای سیاسی خراسان ایران و شوروی سابق را بوجود آورده است . حوضه آبریز خلیج فارس و‌دریای عمان : حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان از حدود سنندج آغاز می گردد . تمام منطقه سواحل جنوبی را تا مرزهای پاکستان در بر میگیرد ولی بتدریج از غرب به شرق از اهمیت رودهای آن کاسته می گردد و رفته رفته رودها بواسطه جریان داشتن در زمین های نمکی ساحلی به شوراب هایی مبدل می شوند .

در قسمت غربی این حوضه رودهای پر آب و‌با اهمیتی دیده می شود که دسته ای از آنها مانند زاب ، الوند ، کرخه ، کارون توسط شط العرب به خلیج وارد می شود و دسته دیگری مانند جراحی و هندیجان مستقیما به خلیج فارس می ریزد . رود کارون از تمام آنها پر اهمیت تر است که حدود ۸۵۰ کیلومتر طول دارد و تنها رود قابل کشتی رانی ایران بشمار می رود .

رودهای دیگر این حوضه از غرب به شرق عبارتند از رود : مند ، مهران ، شور ، میناب ، چگین ، دشتیاری ، نهنگ و دالکی .

۳_ حوضه آبریزهای داخلی : در ایران دسته سومی از رودها نیز دیده می شود که دامنه های جنوبی البرز و یا دامنه های شرقی زاگرس و‌یا رشته کوه های منفرد داخلی سرچشمه می گیرد و آب آنها به دریا نمی ریزد و در کویرها و دریاچه ها و باطلاق های مرکزی از بین می رود . اکثر این رودها بواسطه عبور از زمین های نمکی دارای طعم شوری هستند که به دریاچه های شور آب می ریزند . مشهورترین این رودها نازلوچای ، آجی چای ، سیمینه رود و زرینه رود هستند که به دریاچه ارومیه می ریزند ، قم رود که به دریاچه حوض سلطان می ریزد ، زاینده رود که به باطلاق گاوخونی می ربزد ، بمپور و هلیل رود که به باطلاق جزموریان کرمان میریزد ، کشف رود که به تجن میریزد و به سمت ریگزارهای ترکستان روس جاری است . رودهایی که به دریاچه هامون می ریزند و رودهای شور موسمی که مردابهای نمکی را در کویر تشکیل می دهند .

۴_ حوضه رودهایی که از خارج به ایران می آیند و بالعکس : دسته چهارم رودهاذ، آنهایی هستند که از خارج به ایران می آیند و یا از ایران به خارج می روند .‌شرق رود هیرمند و‌هریر رود که از کوه بابا در افغانستان سرچشمه گرفته و‌ اولی به دریاچه هامون می ریزد و خود این دریاچه در مواقع طوفانی توسط رودی بنام شلاق به دریاچه گودرز در افغانستان وصل می شود و دومی که از کوه بابا سرچشمه گرفته و در شرق خراسان بنام تجن خوانده می شود و به ریگزار ترکستان فرو‌ می رود .

در مغرب ایران دیاله از کوه های گردنه اسدآباد سرچشمه گرفته و وارد خاک عراق شده به دجله می ریزد . همچنین رود سردشت که از کوه الوند سرچشمه می گیرد و در عراق به نام زاب کوچک خوانده می شود و وارد رود دجله می گردد .

دریاچه های ایران

دریاچه ها _ در سراسر‌‌ ایران‌ دریاچه های پراکنده چندی دیده می شود که دارای آب شور می باشد زیرا رودخانه هایی که به این دریاچه ها می ریزند از زمین های شوره زار می‌گذرند و‌مقداری نمک‌‌ را در خود حل کرده و‌شور می گردند . معروف ترین این دریاچه ها عبارتند از :

۱_ دریاچه ارومیه : که در آذربایجان واقع شده سرحد آذربایجان شرقی و غربی محسوب می گردد و از بزرگترین دریاچه های ایران بشمار می رود ، زیرا در حدود ۱۳۰ کیلومتر طول و عریض ترین نقطه آن حدود پنجاه کیلوتر عرض دارد و آب آن بی اندازه شور است . سواحل غربی آن کوهستانی و در قسمت های دیگر باطلاقی است و دارای کشتی های کوچک چندی است که بین بندر شرفخانه و گلمانخانه در رفت و آمد می باشد .

جزایر چندی در این دریاچه دیده می شود که بزرگترین آنها نه کیلومتر طول و سه کیلومتر عرض دارد و در هنگام کم آبی بشکل شبه جزیره ای به سواحل شرقی متصل می گردد . رودهای سیمینه رود ، زرینه رود ، نازلوچای ، آجی چای ، مهاباد رود و باراندوز رود از بزرگترین رودهایی هستند که به این دریاچه می ریزند .

۲_ دریاچه حوض سلطان سر راه تهران _ قم واقع شده . طول آن ۲۰ و عرض آن در حدود ۱۵ کیلومتر است . رودخانه قم که خود دارای شعبه بزرگی بنام قره چای است ، بزرگترین رودی است که به این دریاچه می ریزد .

۳_ دریاچه هامون : این دریاچه در مشرق سیستان واقع است و قسمت هایی از آن مرز مشترک ایرانبقیه و افغانستان را بوجود می آورد . طول این دریاچه در حدود ۶۰ و عرض آن حدود ۳۰ کیلومتر است و عمق آن تا ۱۰ متر می رسد . رود هیرمند که از افغانستان سرچشمه می گیرد بزرگترین رودی است که بدین دریاچه می ریزد ، ولی بواسطه کم و زیاد شدن مقدار آب رودها سطح دریاچه ثابت نیست و هنگام کم آبی اطراف دریاچه را باطلاق های فراوانی فرامیگیرد و دریاچه به قسمت های مختلفی تقسیم می گردد .

ویژگی های انسانی

ایران با جمعیت ۵۸,۰۰۰,۰۰۰ نفر و رشد %8/3 دارای یکی از سریع ترین رشدهای جمعیت در جهان می باشد . نژاد مردم ایران سفید پوستدآریایی و دارای تیره های مختلفی مانند کردی ، بلوچی ، ترکمن و سامی می باشد . زبان رسمی ایران فارسی و گویش هایی مانند ترکی ، لری ، کردی ،گیلکی و عربی در آن رواج‌ دارد .دین رسمی ایران اسلام و اقلیتهای مذهبی شامل مسیحی ، یهودی و زرتشتی می باشد . %45/6 مردم ایران از نژاد پارسی، %16/8 ترک، %9/1 کرد ، %2/2 عرب و %26/3 بقیه نژاد ها می باشند .

تقسیمات کشوری ایران

حکومت ایران جمهوری اسلامی است که در سال ۱۳۵۷ به رهبری امام خمینی (ره) بنیانگذاری شده . قوه مقننه از یک مجلس با ۲۷۰ نماینده تشکیل می شود که برای یک دوره ۴ ساله انتخاب می شوند . مصوبات مجلس در صورتی حکم قانون پیدا می کند که بوسیله شورای نگهبان تایید گردد . براساس آخرین تقسیمات کشوری ، ایران از ۲۴ استان ، ۱۹۶ شهرستان و۵۰۰ بهش تشکیل گردیده است . استانهای ایران عبارتند از :

۱_ آذربایجان شرقی

دارای مساحت ۶۷,۱۰۴ کیلومتر مربع و جمعیت ۴,۱۸۰,۳۷۶ نفر می باشد . مرکز آن تبریز و شهرهای مهم آن اهر، تبریز ، خلخال ، سراب ، مراغه ، مرند ، مشکین شهر ، مغان ، میانه و هشترود می باشد .

۲_ آذربایحان غربی

دارای مساحت ۳۸۸۵۰ کیلومتر و جمعیت ۱,۹۸۹,۹۳۵ نفر می باشد . مرکز آن ارومیه و‌شهرهای مهم آن ارومیه ، پیرانشهر، خوی ، سردشت ، سلماس ، ماکو ، مهاباد ، میاندوآب و نقده می باشد .

تذکر لازم :

به موجب لایحه ای که در اواسط دی ماه ۱۳۷۱ به مجلس شورای اسلامی تقدیم و در شور اول تصویب شد , آذربایجان به سه استان غربی , شرقی و مرکزی تقسیم گشت .

در صورتی که این لایحه در شور دوم نیز به تصویب مجلس برسد و‌مورد تأیید شورای نگهبان نیز قرار گیرد ، نام استان آذربایجان شرقی کنونی با مرکزیت تبریز به استان آذربایجان مرکزی تغییر می یابد و استان جدیدی با مرکزیت اردبیل به نام استان آذربایجان شرقی تأسیس می شود .

همچنین شهرستانهای پارس آباد ، بیله سوار ، گرمی ، اردبیل ، مشکین شهر و خلخال تابع استان جدید آذربایجان شرقی خواهند شد .